Artificial Intelligence (AI) vraagt om ethiek by design
Dit artikel verscheen origineel in de december editie van het ledenblad van de RMU – Reformatorische Maatschappelijke Unie. Tekst: Anne-Mette Vergunst, Beeld: Judith Leroy Fotografie.
Razendsnelle opkomst AI vraagt om bezinning
MET DE KOMST VAN CHATGPT LIJKT ARTIFICIAL INTELLIGENCE (AI) – OFTEWEL KUNSTMATIGE INTELLIGENTIE – INEENS VERBLUFFEND DICHTBIJ TE ZIJN GEKOMEN. AI CREËERT ONBEGRENSDE MOGELIJKHEDEN DIE EVEN VERRIJKEND ALS INTIMIDEREND KUNNEN ZIJN. DE VRAAG RIJST: HOE VERHOUDEN WE ONS TOT AI? WAAR LIGGEN MOGELIJKHEDEN, EN WAAR GRENZEN?
Een interview met Pieter Struik, CEO van WebNL, over de impact van AI. Als oprichter van een creatief marketingbureau heeft Pieter dagelijks te maken met AI, zeker als het gaat om ontwikkelingen als ChatGPT en Midjourney. Hij ziet onbegrensde mogelijkheden, en tegelijkertijd roept hij
op tot bezinning. “We zullen onszelf moreel opnieuw moeten uitvinden.”
Laten we bij het begin beginnen: wat is AI eigenlijk precies?
“Artificial intelligence – ook wel kunstmatige intelligentie of AI genoemd – is eigenlijk de rekenkracht van computers die met algoritmes en een grote hoeveelheid data menselijke intelligentie imiteren. Deze algoritmes worden steeds slimmer; het zogenaamde zelflerende effect.”
Is AI een nieuw fenomeen?
“AI op zichzelf is niet helemaal nieuw. Het is er al jaren: op onze telefoons, smartwatches en in onze huizen en auto’s. Denk aan de suggesties die je voorgeschoteld krijgt als je Spotify opent, het voorgestelde trainingsprogramma op je Apple Watch, je slimme thermostaat of de autopilot van Tesla. Kortom, AI is overal, vaak zonder dat we het ons realiseren. Daarnaast wordt het ook al jaren in de zorg gebruikt. Denk aan het robothondje dat gezelschap biedt aan een eenzame mevrouw, of diagnostisering als het gaat om verschillende ziekten. Ook de agrarische sector past AI op grote schaal toe. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om met een AI gedreven drone tot op de vierkante meter nauwkeurig, gericht onkruid te bestrijden. Daardoor wordt veel minder vergif gebruikt dan wanneer een heel veld wordt bespoten. Kortom, AI is iets wat ons leven op veel vlakken al lange tijd efficiënter, makkelijker en veiliger maakt.”
Waarom is er opeens zoveel aandacht voor AI?
“Met de introductie van technologieën zoals ChatGPT, Bard en Midjourney is ‘generative AI’ plotseling in de spotlights beland. Deze vorm van AI creëert nieuwe content zoals teksten, beelden, video’s of muziek op eenvoudige tekstcommando’s (zogenaamde prompts). Waar AI eerder ‘verborgen’ aanwezig was, is het nu beschikbaar voor iedereen. Het is eenvoudig in gebruik en het is gratis!”
Wat zijn de voordelen; wat brengt AI ons?
“Allereerst is AI op zichzelf een prachtige ontwikkeling. Het kan binnen korte tijd dingen genereren waar mensen jaren over zouden doen. Denk aan het ontwikkelen van codes voor een website. Waar we onze hersens weken lieten kraken, doet een bot het in een paar seconden. Het kan ons ook veel werk uit handen nemen, zeker als het gaat om handel in grondstoffen. Of we het daardoor rustiger krijgen? Je zou het zeggen. Maar waarschijnlijk zal de snelheid waarmee AI werkt, ook van ons mensen een versnelling vragen. Daarnaast kan het gebruik van AI de wereld ook veiliger maken; denk aan de autopilot van Tesla die ongelukken kan voorkomen door tijdig in te grijpen. Er
zijn eindeloos veel toepassingen waardoor AI onze wereld efficiënter, makkelijker en veiliger maakt.”
Maar AI kent ook schaduwzijden, toch?
“Zoals bij elk fenomeen, heeft ook AI zijn ‘gevaarlijke’ kanten. Elon Musk, bij uitstek een man van vernieuwing, waarschuwt voor de gevaren van AI. Dan moeten we ons achter onze oren krabben. Nog maar enkele weken geleden noemden onze wereldleiders op een top in Engeland AI een ‘catastrofaal gevaar’, iets wat de mensheid zou kunnen vernietigen. Dat geeft iets aan van het potentiële gevaar dat deze technische ontwikkeling in zich heeft. Kunstmatige intelligentie is prachtig als zij de mens dient, en betrouwbaar, verantwoord en veilig wordt gebruikt. Maar wanneer het in verkeerde handen valt, kan dat desastreus zijn, zeker op het gebied van biotechnologie, cybersecurity
en desinformatie. AI heeft geen hart, geen ziel, geen geestelijk kompas.”
Hoe moeten we omgaan met de dreiging die AI met zich mee kan brengen?
“We zullen onszelf opnieuw moeten uitvinden en ons moreel kompas moeten bijschaven. Als je de snelheid ziet waarmee AI zich ontwikkelt, is het nodig om ons te bezinnen. Om te rade te gaan bij ons hart, want dat is wat ons onderscheidt van deze techniek. Onze hersens zullen dit niet bij kunnen benen, maar ons hart is ons unieke menselijke kompas! Het is cruciaal dat we met ons hart en onze ziel verbonden zijn met God, Die boven alle dingen staat.”
Welke rol gaat AI in de toekomst spelen, en hoe verandert dat de rol die mensen nu spelen?
“Waar we als mens altijd nieuwe technieken hebben uitgevonden, lijkt AI zichzelf te kunnen innoveren. Wij mensen zorgen nu eigenlijk voor een beperking van de vaart. Dat vraagt om (persoonlijke) morele keuzes, door het gesprek met elkaar aan te gaan. AI is niet iets wat je kunt ontlopen, zoals reformatorische christenen dat vroeger met de tv hebben geprobeerd. We hebben ons ertoe te verhouden. Durf daarin steeds nieuwsgierig te luisteren naar de ander. Het is een prachtige gelegenheid om met andersdenkenden te spreken over de diepere lagen van het leven. Met een open vizier en verbonden met God is er in elk geval geen reden voor angst. Er is geen duidelijk goed of fout. Het gaat om samen de juiste weg zoeken. Psalm 105 zegt: “Vraagt naar den HEERE en Zijn sterkte; zoekt Zijn aangezicht geduriglijk.” Dat is het beste kompas.”
Reactie Rick Bouter
AI is een razendsnelle technologische ontwikkeling, die zich, vaak nauwelijks zichtbaar, in onze samenleving nestelt. Ook de overheid maakt in toenemende mate gebruik van AI, om burgers te monitoren en te volgen. “Een zeer zorgelijke ontwikkeling,” volgens Rick Bouter, mede-oprichter en bestuurder van Stichting Techthics. Want waar ligt de grens? Of zijn we deze als christen al voorbij? En hoe moeten we als christen omgaan met vergaande digitalisering en opkomende technologie?
Dat we ons moreel opnieuw moeten uitvinden als het gaat om AI, staat volgens Bouter als een
paal boven water. “Zoals Pieter Struik in het interview al zei: AI mist hart, ziel en een moreel kompas. Dat betekent dat als we op een verantwoorde manier gebruik willen maken van AI, de normatieve Bijbelse kaders actief – en vanaf de start – moeten implementeren in technologische ontwikkeling.”
ETHIEK BY DESIGN
Bouter pleit daarom voor een aanpak waarbij ethiek vanaf het begin deel uitmaakt van het ontwerp en de ontwikkeling van nieuwe technologieën. Een concept dat hij omschrijft als “ethiek by design”. “Het is daarom uiterst belangrijk dat we als mensen – met een normatief kader, ziel en geweten – in control blijven als het gaat om de ontwikkeling en het gebruik van AI. Op dit moment hebben we te
maken met een razendsnelle implementatie, waar we met onze ethische bezinning en met onze Nederlandse wetgeving achteraan lopen. Zoals Pieter al aangaf heeft de opkomst van ChatGPT en Midjourney een enorme snelheid aangenomen. Deze technieken roepen zoveel vragen op over echtheid, de verhouding en interactie tussen technologie en werkelijkheid. Zo maakt ChatGPT gebruik van bestaande content, het ‘bedenkt’ zelf niets. Staat het daarmee niet gelijk aan het legaliseren van online diefstal? Deepfakes, filters, informatie-bubbels roepen de vraag op: Wat is echt? Wat is nep? En daarmee; wat is waarheid? Komt technologie steeds meer tussen ons en de werkelijkheid te staan? Hoe gaan we daar als christen mee om? Zetten we technologie in tot eer van God of voor thema’s als maakbaarheid om als God te worden? Het implementeren van ethische bezinning tijdens de voorfase van het ontwikkelingsproces, kan tal van dit soort ethische dilemma’s en vragen achteraf voorkomen.”
KRITISCH
Bouter roept ondernemers op om kritisch en mensgericht te zijn als het gaat om de implementatie van AI. “Er zijn een aantal belangrijke ethische aandachtspunten te plaatsen rond het gebruik van AI. Zo heb je naast de vragen rondom de technologie zelf, ook te maken ethische dilemma’s als het gaat om je bedrijfsvoering en werknemers. Het gebruik van digitalisering leidt misschien wel tot een efficiëntere en veiligere bedrijfsvoering, maar hoe zit het met de mensen die graag met hun handen werken en misschien digitaal laaggeletterd zijn? Worden die wegbezuinigd, of bied je als bedrijf de mogelijkheid aan om zich om te scholen, of op een andere plek tot hun recht te komen? En los daarvan, gaan we meer ‘bezielende’ en waardevolle activiteiten doen met de tijd die ons dit oplevert? Of gaan we door naar de volgende digitale lopende band?”
ECONOMISCHE ZELFMOORD
Tegelijkertijd erkent Bouter dat deze ethische bezinning vertragend kan werken in een bedrijf: “Stoppen om op het gemakje te bezinnen is simpelweg niet mogelijk. Het speelveld vandaag de dag is dat de ontwikkeling van de toepassingen razendsnel doorgaat. Als je daarin vertraagt door te bezinnen, staat dit gelijk aan technologische achteruitgang en economische zelfmoord van je bedrijf
DIALOOG
Het is daarom cruciaal om als christenen onderling nú de dialoog met elkaar aan te gaan: “Pieter heeft gelijk als hij zegt: je moet je ertoe verhouden. We krijgen hier allemaal mee te maken, op dit moment of in de nabije toekomst. Het is dus uiterst belangrijk om continu de dialoog met elkaar aan te gaan, elkaar te zoeken en constructief op te bouwen. Elkaar scherp te houden en te steunen. Zodat we voor de troepen uit lopen, en met elkaar komen tot een verantwoordelijke en christelijke benadering van technologische vooruitgang. Dat we weten waar we staan en tot waar we principieel ‘kunnen’ gaan, en elkaar hierin versterken en actie ondernemen als het nodig is. En daarbij in acht nemen dat stilzwijgend meegaan net zo goed een keuze is, als eruit stappen.”
RICHTLIJNEN OMGAAN MET AI
Om ethisch verantwoord met AI om te gaan, denkt Bouter, voorzitter van Stichting Techtics, dat een aantal richtlijnen in overweging genomen kunnen worden:
- Menselijke besluitvorming | We moeten AI ontwikkelen tot een punt waar het menselijke mogelijkheden ondersteunt zonder de menselijke autonomie in gevaar te brengen. AI moet niet autonoom handelen, maar onder menselijk toezicht blijven voor specifieke en impactvolle keuzemomenten. Door als mens deze positie in te nemen borgen we ook de toepassing van het normatieve kader van de mens. In het geval van ons als christen de rijkdom aan normen en waarden die de Bijbel ons biedt.
- Autonomie & opt-out keuze | Respecteer de keuze van gebruikers en geef hen de mogelijkheid om toestemming te geven of te weigeren bij interacties met AI.
- Transparantie | Zorg voor duidelijkheid over hoe AIsystemen werken, welke data ze gebruiken om beslissingen te nemen.
- Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid | Een zwart gat is verantwoordelijkheid. Wie is verantwoordelijk voor de acties van AI-systemen? We moeten nadenken over hoe zowel ontwikkelaars, eigenaren als gebruikers verantwoordelijkheid nemen voor de gevolgen van
AI-toepassingen. - Privacy en beveiliging | Bescherm de privacy van gebruikers en zorg ervoor dat ook de (persoonlijke) gegevens worden beschermd. Denk in dit kader actief na over data-minimalisatie en data-eigenaarschap.
- Discriminatie | Voorkom vooroordelen, uitsluiting en discriminatie in AI-systemen en waarborg eerlijkheid en eenduidigheid voor alle gebruikers van de toepassing.
Download de richtlijnen in .pdf onderstaand:
